VOV4.K’ho - Khà priă phơng sih gơguh uă sùm gam lơh cau lơh broă sa tàm Tây Nguyên đơs bal mờ càr Dăk Lăk đơs is ờ sŭk ngan, tài khà priă tă nàng blơi phơng sền gàr phan tam gơguh uă ngan. Tàm bơta do, ală cau jăk chài bơto sồr, làng bol pal tơnguh broă ngui phơng hữu cơ nàng ala phơng hoă họk, mờ ngui phơng sih nha kung geh lơh tơmù bơnah lơi tàm khà priă blơi phơng.

Hìu nhă ồng Y Riu Uông, kis tàm ƀòn Dơng Bắk, xã Yang Tao, kơnhoàl Lăk, càr Dăk Lăk geh rơlao 5 sào sre. Ồng Y Riu pà git: ală nam lài khà priă phơng sih geh bơh 400 tus 500 rơbô đong tàm 1 ƀào 50 kĭ, mơya tŭ do neh gơguh uă rơlao 2 dơ̆. Khà priă phơng sih gơguh uă den tàng tŭ do broă lơh sre ờ geh priă cồng. “Tŭ do neh gơguh 1 ƀào di pơgăp bơh 800 tus 900 rơbô mờr 1 tơlăk đong tàm 1 ƀào, den tàng tŭ do gơtìp kal ke ngan, lài do den ờ hoan kas rơlao. Kòi den 5 rơbô đong tàm 1 kĭ, di lah he tăc 3 ƀào ha là 4 ƀào kòi pa mìng rơ̆p geh 1 ƀào phơng, gam lài do he tăc geh 2 ƀào là tơl priă bloh”.

                                Phơng sih gơguh khà priă lơh cau lơh broă sa gơtìp kal ke

Kung ndrờm bè hơ̆ sơl, pah nam nàng sền gàr 1 lồ suơn điều mờ rơlao 2 sào suơn kơphe, hìu nhă ồng A Đôn, kis tàm xã Ea Yiêng, kơnhoàl Krông Păc tă bơcri di pơgăp 15 tơlăk đong priă phơng sinh ală bơta. Tŭ do, khà priă phơng sih gơguh uă rơlao 2 dơ̆ neh lơh priă tă bơcri gơguh tai uă ngan. Ồng A Đôn yal: ală cau blơi phơng tơm priă mơ gam ờ kal ke, gơwèt mờ ală hìu gơtìp kal ke pal blơi càn lài mờ hìu tăc phơng, tus kàl tơnhào den hơ̆ sồng tơm mờ phan geh lơh bơh broă lơh sa den gam “Hoàc huơr 1, hoàc huơr bàr”. “Khà priă gơguh, làng bol lơh ờ jai ngan là blơi phơng. Bè añ geh ù lơh mơya phơng gơguh khà priă bè hơ̆ den càn tai, 1 nam sa priă cồng uă ngan. Bè añ càn mờ hìu tăc phơng 1 ƀào phơng tŭ do kờp khà priă 1 tơlăk đong mơya khà priă cồng tàm 1 nam 400 rơbô đong is. Ală hìu tăc phơng ai càn, bơcri he in. Lồi nam ai kơphe he tăc wơl mờ cau hơ̆ in, gam jơnkah den cau ai he in. He pal tơm jơh dồs, jơh ală bơta phơng kal ke ngan”.

Bơh broă sền gròi tàm ală hìu tăc phơng tàm càr Dăk Lăk, khà priă ală bơta phơng neh gơguh bơh 60 tus 80%, geh tŭ gơguh uă rơlao bàr dơ̆ mờ ală nam lài. Mùl màl, lài do phơng kali blơi bơh lơgar bơdìh geh 7 rơbô đong tàm 1 kĭ den tŭ do neh gơguh tus 14 rơbô đong tàm 1 kĭ. Phơng Sunphat blơi bơh lơgar bơdìh gơguh bơh 600 rơbô đong tàm 1 tấn, tŭ do geh 500 rơbô đong tàm 1 ƀào (50 kĭ). Phơng Đạm Urê gơguh bơh 10 rơbô đong tàm 1 kĭ tus 18 rơbô đong tàm 1 kĭ. Geh bơta phơng sih ală bơta gơguh khà priă geh cau tăc mblàng đơs là tài phan lơh phơng gơguh uă. Bơdìh hơ̆ tai, tài gơrềng bơh kòp kovid-19 gơtờp lơh khà priă pơng diang gơguh kung lơh khà priă phơng gơguh tai dùl khà pa sơl.

Tềng đăp mờ bơta kal ke bơh khà priă phơng sih gơguh uă, ồng Ngô Xuân Biên, Phó kwang atbồ phòng Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn kơnhoàl Cư̆ Mgar, càr Dăk Lăk bơto sồr làng bol pal ngui phơng di pal, mờ tơnguh broă ngui phơng hữu cơ ala ală bơta phơng hoá học nàng tơmù khà priă bơcri tàm broă lơh sa mờ pơgồp bal tàm broă lơh niam ù, dong kờl phan tam hòn gơs niam. “Dan mờ ală anih lơh broă, gah lơh broă, mpồl lơh broă sền gròi ală hìu lơh, ală hìu tăc phơng, sơnơm sền gàr phan tam nền nòn nàng pleh mờ broă prăp phơng, tơnguh khà priă. Bơto sồr làng bol pal jòi geh ală bơta phan, ală phan mờ phơng sih, sơnơm sền gàr phan tam pal di hìu lơh nàng gàr bơta niam, pleh mờ broă ngui ală bơta phơng ờ ngan, lơh ờ niam tus mờ cồng nha tơnhào phan tam”.

Gam jăt Tiến sĩ Phan Việt Hà, Phó kwang atbồ Viện Khoa họk mờ Kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên yal, broă phơng sih gơguh khà priă ƀuơn ngan gơtìp tus broă làng bol sih phơng ờ uă. Bơh tŭ hơ̆, khà geh bal mờ bơta niam bơh phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre gơmù tàm kàl tơnhào tus. Gơwèt mờ ală bơta tờm chi sa plai, di lah làng bol ờ sih tơl phơng den ờ tơnguh bơtàu geh 2-3 cờn nha pa. Di lah bè hơ̆, nam tơnơ̆ gơtìp gơmù cồng nha geh bơh phan tam. Làng bol pal ngui jơh ală bơta phơng hữu kơ nàng sih phan tam in. Di gơlan phơng hữu kơ ờ hềt geh niam mơ ai phan tam in, mơya bè jŏ jòng geh niam.

Bơdìh hơ̆ tai, làng bol gơtùi tơnguh phơng sih nha, bơh tŭ hơ̆ làng bol gơtùi lơh gơmù khà phơng sih ai phan tam in mờ phan tam kung gam hòn gơs niam. Phó kwang atbồ Viện Khoa họk Nông lam nghiệp Tây Nguyên mblàng: làng bol tŭ sih phơng tàm nha geh lơh gơguh ngai lơh broă, mơya tơmù priă blơi phơng. Gam sih phơng tàm tờm geh tơmù ngai lơh broă mờ tơnguh khà priă blơi phơng. Tàm bơta do, làng bol pal tơnguh broă sih phơng tàm nha uă rơlao nàng tơmù khà priă blơi phơng.

Cau cih Tuấn Anh- Cau mblàng Ndong Brawl