VOV4.K’ho- Ơ làng bol, gơ̆p bơyô bal mờ cau lơh broă sa kờñ gơboh! Là dùl tàm ală kơnhoàl geh bă ù tam kơphê dờng bơh càr Gia Lai dê, tàm ală nam do, kơnờm broă lơh bal lơh tiah tam phan lơh gơlik phan ai bàr pe mpồl lơh sa kă bro tăc kơphê mờ lơgar ndai dờng tàm càr in, cau lơh broă sa neh ngui mờ rơhời tam gơl tơrmù uă ngan bơnah phơng sih hoá học, tơnguh khà bơnah phơng hữu cư tàm broă tam kơphê. Cau lơh ƀăo Anih Jơnau đơs Việt Nam tàm Tây Nguyên geh jơnau cih yal bè broă lơh ngan do tàm xã Đăk Krong, kơnhoàl Đăk Đoa, càr Gia Lai.

 Nam lơi kung bè hơ̆ lơm, pah tŭ mŭt tàm bồ kàl mìu, hìu bơnhă mò Tuih ơm tàm ƀòn Đăk Mong, xã Đăk Krong, kơnhoàl Đăk Đoa, càr Gia Lai lòt tus tai anih kă bro phan tàm anih tờm xã dê nàng blơi ală bơta phơng hoá học rê ơn 2 lồ kơphê hìu bơnhă he dê in. Bè ờs, gơwèt mờ dùl lồ kơphê, priă tă blơi phơng hoá học jơh pơgăp bơh 20 tơlak tus 25 tơlak đong. Mơya giă phơng sih ngai sơlơ gơguh kas ngan, geh uă dơ̆ mò blơi phơng ờ niam den tàng roh priă jền mờ cồng nha tàm tờm kơphê kung ờ gŏ uă sơl. Mơya, bơh nam 2020 tus tŭ do, tơnơ̆ tŭ lòt bơsram ơdŭ bơto pơlam bè tam kơphê jăt tơl jơnau sồr 4C tàm Ủy ban Nhân dân xã Đăk Krong dê bơyai lơh rê, mò neh gĭt broă lơh jơm lề is phơng hữu cơ bơh ngkàr kơphê mờ è sur mờ bơsềt vi sinh nàng ơn chi tam in. Jăt mò Tuih yal, broă lơh do dong mò in gơmù priă blơi phơng sih bơh 10 tơlak tus 15 tơlak đong tàm dùl lồ, dùl nam mờ rlau mờ hơ̆ tai gam dong lơh ù in rài nsồp niam rlau tai. Kàl lơh kơphê nam 2020 pa do, sươn kơphê ơnàng 2 lồ bơh hìu bơnhă mò dê gơ ai plai geh 9 tấn. Mò Tuih, chờ hờp yal: Jơh ngan priă, ờ tơl priă jền, tài bơh ơn dùl ƀào phơng gơguh tus bơh 500 rbô tus 600 rbô đong den ờ jai ih, den lơh ngan tàm bơrlŭ bal mờ phan do den là gơ ờ huan đau ir. Phan do he tàm bơrlŭ bal mờ è sur, ơn phơng do den jŏ nam, tờm chi hòn dờng niam mờ plai den ờ huan gơjrùh sơl.

Kung gam rơhời tàm ala phơng hoá học mờ phơng hữu cơ bơh he jơm lề is sơl, mò S’Nham ơm tàm ƀòn Đăk Mong, xã Đăk Krong, kơnhoàl Đăk Đoa pà gĭt, broă do ờ mìng dong lơh gơmù priă jền tă blơi phơng sih mờ gam dong lơh gơmù geh bal bè tu kòp lơh aniai tàm sươn chi, dong tờm kơphê kis dờng tơlir niam ngan mờ pràn rlau. Mò S’Nham yal, lài do, tơnơ̆ tŭ măy kơphê ai gar nàng tăc den mò sùm ngui ngkàr kơphê nàng ơn tơn tàm sươn, bal mờ bơta kơlôi sơnơng, lơh bè hơ̆ den ù geh mƀờc rài nsồp rlau. Mơya lòt bơsram ơdŭ bơto pơlam bè tam kơphê jăt broă lơh hữu cơ den mò S’Nham hơ̆ sồng gĭt là, lơh bè hơ̆ geh lơh tu kòp gơdram bơh kàl lài tàm ngkàr kơphê gơmŭt tàm ù mờ tàm tờm. Nàng pleh broă lơh tìs ngan do, bàr pe nam rềp ndo, mò ai ngkàr kơphê tàm bơrlŭ bal mờ è kơnrồ mờ è sur hìu bơnhă dê ròng, tơnơ̆ jơm bal mờ kañ vi sinh trichoderma tàm pơgăp 4 nhai. Tơnơ̆ hơ̆ den hơ̆ sồng ai phơng do lòt ơn tờm kơphê in. Kơnờm bè hơ̆ mờ sươn kơphê ơnàng rlau dùl lồ bơh hìu bơnhă mò dê tŭ do kis tơlir niam ngan, ờ huan gơtìp tu kòp lơh aniai uă, lơh geh plai geh sùm mờr 5 tấn kơphê gar tàm dùl kàl. Mò S’Nham chờ hờp yal: Añ ai ngkàr kơphê ơn tàm wàng kơnrồ, tơnơ̆ hơ̆ añ jơm, tơnơ̆ tŭ neh jơm den ai nàng ơn kơphê in, den gŏ kơphê niam ngan.

Ồng Nguyễn Kim Anh- Kuang ătbồ Phòng Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn kơnhoàl Đăk Đoa, càr Gia Lai pà gĭt: bơnah ală chất hữu cơ geh tàm ngkàr kơphê là rlau 30%. Do là dùl phan neh geh lài nàng làng bol he gơtùi lơh gơlik geh is phơng hữu cơ ai sươn kơphê in. Phơng hữu cơ geh gơdờp lơh ù in niam, rài nsồp mờ mƀờc rlau; gàr sùm độ pH, bơta sùh iò ai ù in; lơh gơlik bơta ƀươn ai ală phan kis dềt in lơh broă tàm ù. Bal mờ hơ̆, phơng hữu cơ kung dong lơh pràn ală broă lơh lề ală phan vô cơ, hữu cơ tàm bơrlŭ bal gơ gơs phơng ƀươn lề nàng tờm chi tam in ƀươn jồp sa, tơnguh bơta tơl pràn jai kong mờ trồ prang, dong chi tam kis dờng niam. Ồng Nguyễn Kim Anh pà gĭt: tŭ do, tàm kơnhoàl Đăk Đoa, cau lơh broă sa tam kơphê gam rơhời tam gơl bơta mờng quèng tam kơphê jăt broă lơh ai lài ngui phơng sih hữu cơ. Ồng Nguyễn Kim Anh, pà gĭt: Tŭ do, bàr pe bă ù tam kơphê, tơnơ̆ tŭ pik plai den ngui ngkàr kơphê jơm bal mờ bơsềt den bơh sền swì, den gŏ là kơphê tơlir, kis jai tàm ală nhai prang ro kơnrañ, lơh tam gơl niam wơl geh bă ù, bơta kis pràn tờm kơphê dê den pràn rlau.

Làng bol lơh broă sa tàm kơnhoàl Đăk Đoa, càr Gia Lai gam rơhời tam gơl mờ bơta mờng tam kơphe mờ phơng hoá học tam mờ phơng hữu cơ. Bè hơ̆, nđan lah geh bơta tam gơl do? Mờ bơta do cèng geh cồng nha bè lơi gơwèt mờ cau tam kơphe? Cau ai tơngĭt jơnau đơs Việt Nam neh geh dơ̆ lùp ồng Trịnh Khắc Dương, Kuang atbồ Hợp tác xã Lơh sa suơn sre mờ broă lơh drơng ala Đak Krong, kơnhoàl Đăk Đoa, càr Gia Lai bè cồng nha bơh broă ngui phơng hữu cơ tàm broă tam kơphe jăt khà 4C. Jà...

Ơ ồng, mùl màl broă ngui phơng sih bơh ală cau tàm Hợp tác xã (HTX) lơh sa suơn sre mờ broă lơh drơng ala Đăk Krong, kơnhoàl Đăk Đoa tàm broă tam kơphe tŭ do bè lơi?

Ồng Trịnh Khắc Dương: “Khà priă phơng sih tàm nam 2021 pơn drờm mờ nam 2020 gơguh uă, den tàng lơh gơtìp ờ niam tus mờ broă sền gàr sơnka suơn kơphe in, den tàng broă sơnkah sền gàr kơphe bơh ală cau tàm HTX mờ làng bol tàm tiah do dê. Den tàng, HTX lam sồr mờ ală cau tàm HTX bal mờ làng bol là khà priă phơng vô cơ kas, den pal ngui ală phan lơh phơng hữu cơ bè ngkàr kơphe, phơng kơnrồ mờ ală phơng sur bơrlŭ bal, lời jơm ồm hơ̆ sồng cèng sih nàng lơh ù mƀùr, dong kờl rơyas tờm kơphe in sa phơng pràn den hơ̆ sồng tòm kơphe geh kơl jăp kis jŏ nam. Dơ̆ bàr tai là phơng vô cơ, den ai khà he mìng sih di jăt mờ khà geh ai mơ, bañ sih uă ir lơh ù gơtìp kră”.

Bè hơ̆, nàng ală cau tàm mpồl, tàm hơ̆ uă ngan là ală cau tàm mpồl là kòn cau Bơnhàr tam gơl bơh broă mờng sih phơng hoá học rơhời tam gơl mờ broă sih phơng hữu cơ tàm broă tam phan, HTX neh geh ală broă dong kờl bè lơi, ơ ồng?

Ồng Trịnh Khắc Dương: “Tàm ală nam lài, ală cau tàm HTX mờ làng bol, tơnơ̆ mờ tŭ crơng gơs HTX, geh uă ală cau tàm HTX geh lòt bơsram bè broă sơnka, sền gàr kơphe. Bơh tŭ hơ̆, den ală cau tàm mpồl lam sồr mờ làng bol bè broă sơnkah sền gàr, sih phơng mờ tờm kơphe. Gơwèt mờ làng bol kòn cau Bơnhàr, bơh broă lam sồr, mblàng, bơh nam 2020 tus tŭ do, làng bol neh gĭt, bơdìh mờ phơng vô cơ kas priă, pal ngui kơmhò kơphe, phơng kơnrồ, phơng sur nàng jơm bơrlŭ bal tuh tàm suơn kơphe in geh hòn gơs niam rơlao. Tus tŭ do, den gŏ broă hòn gơs bơh suơn kơphe dê geh pràn niam, ntê lì niam ngan.

Đơs ngan, tàm suơn bơh ală cau tàm HTX bal mờ ală cau kis tàm ƀòn den broă lơh jăt broă tam kơphe jăt khà 4C den làng bol neh gĭt. Lài ngan là broă sơnkah sền gàr tờm, sih phơng jăt tơngai. Dơ̆ bàr là sih mìng phơng hữu cơ nàng ai geh bơta kơl jăp tờm kơphe 4C in, bañ ngui uă hoá chất, geh khà di pal mờ kơphe 4C uă. Di lah pơn drờm mờ nam 2019, den nam 2020 ală cau tàm HTX lơh jăt broă lơh kơphe 4C, neh lơh jăt niam, bơh broă sền gàr, pĭc plai, lơh kơphe kung neh lơh jăt nền nòn, geh ală cồng nha uă ngan”.

Ồng đơs bè cồng nha bơh broă ngui phơng hữu cơ tàm broă lơh kơphe jăt khà 4C tàm HTX tàm ală nam do bè lơi, ơ ồng?

Ồng Trịnh Khắc Dương: “Jăt broă lơh kơphe 4C, den HTX Đăk Krong neh lơh jăt ală broă lơh, neh ai sră dờp jơh 38 nă cau tàm mpồl in mờ bă ù ơnàng 50 lồ. Dơ̆ bàr là neh ai geh cồng nha kơphe 4C, neh jòi geh anih lơh gơs, jòi sền tơl bă ù, nàng sền gròi broă hòn gơs bơh suơn kơphe, dơ̆ bàr là sơnkah sền gàr di broă lơh, ờ geh hoá chất vô cơ, ƀồm ală bơta sơnơm gơsơ̆t ñhơ̆t. Tơrgùm tàm broă sền gàr di pal mờ broă lơh kơphe jăt khà 4C.

Pa do, HTX Đăk Krong pơgồp bal mờ công ty kơphe Vĩnh Hiệp (ƀòn dờng Pleiku, càr Gia Lai). Pơgồp bal mờ lơh jăt khà 4C ndang, neh tăc geh công ty kơphe Vĩnh Hiệp in rơlao 100 tấn kơphe geh khà 4C, geh khà uă ngan. Đơs ngan là khà priă kơphe 4C tàm 1 tấn, geh pơgồp bal tai là 100 rơbô đong tàm 1 tấn mờ 50 rơbô đong priă rơndeh làng bol pơn diang tai. Geh pơgồp bal, kờp jơh khà priă bè hơ̆ là làng bol chờ hờp ngan”.

Ơi, dan ưn ngài ồng!

Cau cih Nguyễn Thảo- Cau mblàng Lơ Mu K’Yến mờ Ndong Brawl