VOV4.K’ho- Tam gơl bồ tơngoh tàm bơtàu tơnguh lơh sa bal mờ nùs nhơm khih kơlôi khin lơh, bi H’Xiêm, cau M’nông kis tàm [òn 4, xã Trường Xuân, kơnhoàl Dak Song, càr Daknông geh sền là dùl nă cau khin cha ngan tài bơh khin lam kă bro phơng tuh mờ blơi phan lơh geh bơh sươn sre. Broă lơh khin cha, ko\ng bơta lòng, sơrlèt gan kal ke mờ lơh sa ờ geh cồng nha neh lơh bi in lơh geh cồng nha bè tu\ do, là cau tờm atbồ dùl mpồl lơh sa kă bro blơi phan lơh geh bơh sươn sre mờ kă bro phơng tuh tàm tiah he dê. Bi dipal ngan là krơh àng tàm srơh bơtàu tơnguh lơh sa bơh tiah do dê.

Là bi ùr dờng tàm dùl hìu bơnhă kal ke, r[ah lơ ời, geh gal ngan oh mi, den tàng bơh tu\ gam dềt bi H’Xiêm neh pal lơh broă bòl glar ngan mờ dong kờl mè bèp sền gàr ală oh. Bulah mìng geh bơsram tus gi\t sền mờ gi\t cih lơm gời, mờ bi neh geh bơta sơrbac mhar gi\t wa\ drà kă bro nàng bơtàu tơnguh lơh sa hìu bơnhă. Bi yal: tu\ rơ\p 10 sơnam bi neh gi\t lòt jòi ală biăp brê, lòt pik rpual, nhhồng tàm mìr nàng cèng tus drà tăc. Tu\ bau, bàr nă ùr bơklau bi tơryang tơryồng ngan lòt lơh apah mờ tềm pềr rơhời priă jền nàng geh priă lơh sa. Bi gơlơh ngoh rơngac kah wơl ală ngai nhai bòl glar kal ke jòi broă lơh broă sa lài do:“Bàr ngai lơh broă hìu, bàr ngai a` lòt lơh apah. Tu\ hơ\, kòn a` rơ\p pa dùl nhai lơm, bòl glar kal ke ngan lòt jòi broă lơh nàng geh piang sàu, àu soh. Geh hìu bơnhă pà 3 lồ ù lơh kơphê mờ lơh geh 2 tấn kơphê gar, tàm tơngai hơ\ kung tăc geh 40 rbô đong dùl ki\ sơl. Bơh hơ\, a` tềm pềr priă jền mờ pơyua tàm anih priă jền, bơh tu\ hơ\ ngai rơhời jòi broă lơh broă sa tai nàng lơh geh priă mờ geh priă cồng mờ a` sơnđờm kă bro dềt”.

Bơh sơn rờp, bi lòt làm bă tiah tàm ală [òn tăc ală bơta phan ai ală hìu ràng tăc phan dềt in. Tu\ geh dùl e\t priă jền mờ bơta mờng chài kă bro, nam 2012, bi khin cha pờ anih blơi phan lơh geh bơh sươn sre tàm hìu. Gơ wèt mờ bi, neh lơh broă lơi là pal lơh tus geh hơ\ sồng di, bulah lơh ờ geh cồng kung pal lơh ngan sơr lèt gan sơl, ai jơnau bơsram nàng lơh gơ in niam rlau. Sùm tàm 2 nam, bi gơtìp hoàc hươr gi\t nđờ rhiang tơlak priă: nam 2013 blơi bùm blàng gơtìp gơmù khà priă, nam 2014 bi dùl e\t tai là gơtìp hoàc hươr jơh phan bơna tài bơh blơi kơphê ờ di tơngai. Pah dơ\ lơh sa gơtìp hoàc hươr là dùl jơnau bơsram dờng màng ngan, nàng bi lơh geh cồng nha bè tu\ do là cau atbồ Kông ti lơh sa is dùl nă să Luyn Xiêm, sùm kă bro phơng tuh mờ blơi phan lơh geh bơh sươn sre tàm xã Trường Xuân. Bi pà gi\t: lơh broă kă bro den pal sền dờng màng bơngă pin dờn, broă kă bro pal loh làng song dơ pă, ờ go\ di blăc pơrlồm, tăc pal di khà priă, di bơta niam, di măt phan kă bro. Kơnờm bè hơ\ mờ hìu ràng tăc phan bi dê sơlơ geh uă ngan năc blơi phan rlau mờ tu\ do năc kă bro phan mờ bi là cau Yoan geh tus 2/3. Bi H’Xiêm, yal: “Nam 2000, a` kă bro phan bơna li la. Kă bro di 3 nam den sền go\ lòt tăc phan bơh hìu ràng tăc phan bơh Daklak tus Daknông bòl glar ir, rơndeh rơndồ lòt rê den kal ke, den tàng a` ơm te\ ờ lơh tai. Bơh nam 2012, a` geh broă lơh blơi phan lơh geh bơh sươn sre. Tus nam 2014 den a` crơng gơs Kông ti dùl nă să is tus tàm ngai do. A` sền go\ anih lơh sa ngai sơlơ bơtàu tơnguh tai, cau năc kă bro phan mờ a` sơlơ gal rlau”.

Tu\ do, anih lơh sa bơh bi dê neh lơh geh broă lơh ai 4 nă cau tàm tiah do in mờ priă nhai là 4 tơlak mờ nggùl tàm dùl nhai. Bi gam dong kờl ai uă làng bol tàm [òn in càn priă lơh sa, ai càn dồs phơng tuh nàng bơcri tàm broă lơh sa. Bi kung jơh nùs ngan tă pơgồp priă jền, pà ù bơ\t bơtàu [òn lơgar pa tàm tiah do, lam lòt còp pà phan dong kờl ală hìu r[ah tàm [òn lơgar pah tu\ sơnam pa sa Tềp tus. Bi H’Hiền, kis tàm [òn 4, xã Trường Xuân, pà gi\t: “Bi H’Xiêm kis geh nùs nhơm ngan, sùm dong kờl ală cau kal ke, gơtìp gơtu\ gơ tơl tàm rài kis. Bi geh nùs nhơm dờng ơnàng ngan, geh nùs sơnđàc cau r[ah, bòl glar, kòn đời, ơm kis is dùl nă să. Làng bol ưn ngài bi H’Xiêm uă ngan”.

Đơs bè bi H’Xiêm, ồng Phạm Tư, Pho\ Kuang atbồ Ủy ban Nhân dân xã Trường Xuân, kơnhoàl Dak Song, càr Daknông, pà gi\t: “H’Xiêm là dùl tàm ală cau kòn cau tàm do geh bơta bơtàu tơnguh uă ngan tàm broă lơh sa kă bro kung bè là tàm broă lơh mpồl bơtiàn. Bi neh lơh pas dipal ai să tờm in mờ pơgồp bơnah lơh geh broă lơh broă sa ai bàr pe nă làng bol kòn cau tàm [òn lơgar in. Bè broă lơh mpồl bơtiàn, den bi geh bơngă ngan tàm [òn lơgar pơgồp bơnah mblàng yal, lam sồr làng bol lơh jat niam gùng dà broă lơh Đảng mờ chính sách kơrnoat boh lam Dà lơgar dê. Tàm broă lơh mpồl bơtiàn lơh bal broă bơto bơtê kung bè bơ\t bơtàu [òn lơgar pa, bi neh tă pơgồp bè phan bơna là uă ngan, pà ù lơh gùng, tă pơgồp dong kờl mờ priă jền”.

Bi H’Xiêm ngan ngồn là dùl krơh niam tàm srơh lơh sa kă bro jak nàng làng bol tàm tiah do in đòm jat. Tu\ do, bi geh 5 lồ kơphê, 2 lồ tiêu, mờ 5 lồ điều, lơh geh broă lơh ai gi\t nđờ jơ\t nă cau lơh broă tàm tiah do in. Broă kă bro kung niam rlau tu\ kông ti bi dê neh bơ\t bơtàu mờ gàr geh bơta pin dờn gơ wèt tus mờ làng bol tàm tiah do.

Cau cih mờ yal tơngi\t- Lơ Mu K’ Yến