VOV4.K’ho- Tơngai lài, tàm ù tiah kơnhoàl Chư Pưh, càr Gia Lai dê, jơnau tờm tiêu gơtìp chơ̆t tài bơh bơtờp kòp, giă tăc gơmù uă tai neh lơh uă cau lơh broă sa tàm tiah do gơtìp gơ ơm tàm rài kis kal ke. Tềng đăp bơta geh ngan hơ̆, nàng bơtàu tơnguh lơh sa, uă hìu bơnhă neh jơh nùs tam gơl bă ù tam tờm tiêu nàng ai wơl ù tam tờm chi sa plai. Cồng nha lơh sa bơh ală sươn chi sa plai do dê bơh sơnrờp gơcèng wơl geh đơs là gơtùi gơn kơnờm mơkung pờ tơlik geh gùng dà pa tàm broă lơh sa sươn sre tàm tiah do dê.

Lài do, bal mờ dùl lồ ù, bi Phan Văn Trùng ơm tàm thôn Ia Reng, xã Ia Le, kơnhoàl Chư Pưh, càr Gia Lai dê neh tam tơrlòng lài uă sơntìl chi tam, bè: điều, bùm blàng, tơngời mơya tài bơh ù klàr ờ niam ir, giă tăc ờ geh tai, priă tă blơi phơng sih, sơnơm sền gàr phan tam gơguh uă ir den tàng cồng nha lơh sa geh dùl êt ngan. Bơh lùp, bi Trùng gŏ tam tờm pơ ồ Đài Loan cèng wơl cồng nha lơh sa uă, ƀươn tam mờ sơngka sền gàr kung gơdờp niam sơl mờ ù tiah trồ tiah bơh tiah do dê den tàng bi neh lơh nền tam gơl jơh nàng ai wơl ù tam pơ ồ. Kơnờm gĭt kong bòl glar kal ke lùp bơsram, đòm jăt ngui bơta jak chài pa tàm broă lơh sa, sươn pơ ồ sùm kis dờng niam ngan, ờ huan gơtìp tu kòp lơh aniai mờ gơ ai mbòr ngan plai. Tŭ do, sươn pơ ồ neh ai tơnhàu nam sơnrờp lơh geh 2 tấn 2 tạ. Mờ giă tăc pơgăp bơh 10 rbô tus 15 rbô đong dùl kĭ, tơnơ̆ mờ tŭ kờp jơh priă tă bơcri lơh, hìu bơnhă bi Trùng dê neh lơh geh priă cồng rlau 50 tơlak đong. Bi Phan Văn Trùng, đơs: Hìu bơnhă añ tam tờm pơ ồ Đài Loan bơh nam 2018, tŭ do là nam dơ̆ pe mờ neh gơ ai sa nam sơnrờp. Kung gŏ sơl là lơh geh rlau pơndrờm mờ phan tam lơyah ngai, nam do, geh tơnhàu nam sơnrờp 150 tờm den kung lơh geh sơl 1 tấn mờ nggùl plai pơ ồ.

Là cau lài do neh gơtìp dồs kơnòl uă ngan tài bơh tiêu tăc ờ giă kung bè kòp bơtờp, bi Võ Văn Tài ơm tàm thôn Thiên An, xã Ia Blứ, kơnhoàl Chư Pưh lơh nền bơcri priă tam 300 tờm plai na tàm bă ù mờ lài do hìu bơnhă bi neh ờ lơh geh cồng nha bơh tờm tiêu. Bơh 6 nam sền gàr, sươn tờm plai na bơh hìu bơnhă bi Tài dê hòn dờng niam ngan, mờ geh plai dờng ring ndrờm lơm, plai sền niam bơkah măt ngan, mờ pik 2 dơ̆ tàm dùl nam. Pah dơ̆ pik plai na, hìu bơnhă bi tăc tàm drà pơgăp 10 tấn bal mờ giă tăc pơgăp bơh 30 rbô tus 50 rbô đong dùl kĭ. Tơnơ̆ tŭ kờp jơh priă tă lơh, pah nam hìu bơnhă bi Tài dê lơh geh priă cồng pơgăp 500 tơlak đong. Gŏ tam tờm plai na lơh geh priă jền sùm, hìu bơnhă bi Tài pơn jăt tai rề ơnàng bă ù tam uă tờm plai na gơguh tus 900 tờm. Bi Võ Văn Tài, pà gĭt: Lài do, hìu bơnhă añ kung tam sơl tiêu, tơnơ̆ dùl tŭ tơngai gơbàn kòp lơh tiêu chơ̆t jơh den añ neh kơl jơh tờm tiêu mờ ai wơl ù nàng tam tờm plai na lòng sền tờm plai na do gơdờp sơl mờ bơta ù tiah trồ tiah bơh tiah do dê halà ờ. Tơnơ̆ dùl tŭ tơngai gŏ tờm plai na gơdờp mờ ù tiah trồ tiah den añ neh càn priă ngân hàng dê nàng bơcri tàm tờm plai na. Tơnơ̆ 3 nam gơ ai tơnhàu geh 10 tấn, tŭ do plai na añ dê neh geh hợp tác xã blơi mờ gam geh mŭt bal tàm OCOP kơnhoàl dê.

Ồng Nguyễn Long Khánh- Kuang ătbồ Phòng Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn kơnhoàl Chư Pưh pà gĭt, lài do, Cư Pưh là tiah tam uă ngan tiêu bơh càr Gia Lai dê mờ bă ù gơguh tus rlau 1 rbô 700 lồ. Mơya, tơnơ̆ uă nam tăc ờ geh giă mờ gơtìp bơtờp kòp tai, làng bol neh rơhời tam gơl rơndăp tăp sèng chi tam lời wơl ù nàng tam tờm chi sa plai. Tŭ do, kơnhoàl neh geh rlau 600 lồ chi sa plai geh tam gơl bơh bă ù tam tiêu neh ai cau lơh broă sa in lơh geh priă jền sùm, rơhời sơrlèt gan tŭ tơngai kal ke mờ kơlôi tus lơh sa tơrgùm bal mờ kơ̆ kơl jăp, jŏ jòng. Ồng Nguyễn Long Khánh, đơs: Kơnhoàl kung neh lơh sră sềr rùp ù tiah nàng sền swì khà gơdờp bơh tơl mpồl chi tam dê, tàm hơ̆ geh chi sa plai. Pơlam gùng dà ai làng bol in lơh nền, sac rwah ală tiah geh ù tiah, trồ tiah gơdờp tàm bơta chi tam lơi, geh bơta ƀươn rề ơnàng tam uă den geh lơh gơs ală tiah tam mìng dùl bơta chi tam lơm tơrgùm bal geh bơta bươn bè gùng lòt nàng sền gàr tơnhàu pơndiang tơnơ̆ tŭ lơh bal mờ ală mpồl lơh sa kă bro geh bơta pràn blơi uă, geh dong làng bol bơtàu tơnguh lơh broă sa sươn sre gơdờp mờ tam gơl trồ tiah, kơ̆ kơl jăp jŏ jòng mờ drà kă bro.

Bơh bơta gơrềng bal tờm tiêu dê, làng bol lơh broă sa kơnhoàl Chư Pưh gam rơhời brồ guh broă lơh sa kơnờm bơh tờm chi sa plai. Bơdìh mờ broă dong kờl bè broă tam, sền gàr sơnka den gah lơh sa suơn sre bơh kơnhoàl dê kung bơ̆t bơtàu, lơh jăt uă rơndăp broă dong kờl làng bol lơh broă sa geh drà kă bro ring niam, wèt tus broă bơ̆t bơtàu tiah tam phan tơrgùm bal ai tờm chi sa plai in.

Cau ai tơngĭt jơnau đơs do geh dơ̆ lùp ồng Nguyễn Long Khánh, Kuang atbồ phòng Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn kơnhoàl Chư Pưh.

Ơ ồng, ồng gơtùi pà gĭt tơrgùm bal bè broă tam mờ tơnguh bơtàu tờm chi sa plai tàm kơnhoàl do?

Ồng Nguyễn Long Khánh: Tŭ do bă ù geh is tàm kơnhoàl là rơlao 71 rơbô lồ, tàm hơ̆ bă ù lơh sa suơn sre tàm rơndăp broă geh ai lơh sa là rơlao 32 rơbô lồ bă ù tam phan. Tŭ do, bè tờm chi sa plai tàm kơnhoàl geh rơlao 1 rơbô 800 lồ ală bơta. Khà tờm chi sa plai do mìng tơrgùm kơnờm mờ broă tam gơl bơh ù neh tam phan ờ geh cồng nha mờ dùl bơnah bă ù tam tiêu lài do neh gơtìp chơ̆t tài trồ prang, tài tu kòp lơh aniai den tàng làng bol neh tam tờm chi sa plai.

Broă tam tờm chi sa plai tàm do geh uă bơta, tàm hơ̆ tam is dùl bă ù mờ tam bơrlŭ bal. Tàm hơ̆ geh broă tam bơrlŭ bal là uă ngan, làng bol tam bơrlŭ bal tam suơn kơphe, ha là tam bơrlŭ bal tàm uă bơta tờm chi sa plai tàm suơn, tam bơrlŭ bal tàm ală suơn tam tiêu neh geh tam wơl. Bè đah bơta tơrgùm bal den broă tam bơrlŭ bal tờm chi sa plai neh pơgồp bal tàm broă lơh gơguh priă geh tàm 1 bă ù bal nàng làng bol geh bơh phan tam ing bơtơl phan tam tờm in.

Mơya bè jŏ jòng, nàng gơs tiah tòm tam tờm chi sa plai dờng ơnàng den kơnhoàl geh gùng dà tơnguh bơtàu tam tơrgùm bal pơgồp bal mờ bơ̆t bơtàu mã ù tiah tam phan, lơh jăt broă jòi gĭt anih tờm khà priă phan geh lơh. Sră dờp ală khà VietGap, GloBalgap nàng hòi jà ală mpồl lơh sa tus blơi, tăc tus mờ ală drà kă bro lơgar bơdìh geh jơnau sồr bè jòi nàng gĭt anih tờm.

Cồng nha lài ngan bơh ală broă tam tờm chi sa plai tàm kơnhoàl neh sền gŏ loh làng, bè hơ̆, gah lơh sa suơn sre neh mờ geh dong kờl làng bol bè lơi nàng làng bol geh drà kă bro phan ring niam?

Ồng Nguyễn Lonh Khánh: Tŭ do, ală broă lơh pơgồp bal bơh gah lơh sa suơn sre là pơgồp bal mờ Phòng Kinh tế Hạ tầng dan mờ UBND kơnhoàl bơyai lơh bơto ai ală cau tờm hìu, ală cau tờm suơn in geh tìp mờ broă hòi jà kă bro tàm ală càr. Bè pa do neh tus bal mờ broă hòi jà kă bro tàm ƀòn dờng Đà Nẵng 2 dơ̆.

Pah nam kơnhoàl geh bơyai lơh ală dơ̆ ràng tơlĭk drà kă bro phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre ờ do ờ dă kung bè yal ală hìu tus bal mờ drà kă bro ờ do ờ dă tàm càr Gia Lai bơyai lơh, ală kơnhoàl ndai kung bè uă mpồl lơh broă bơh bơdìh càr. Tàm tơngu me pơgồp bal, yal, ală hìu tus bal geh phan geh tơl bơta niam tìp mờ ală drà kă bro kung bè tìp mờ ală mpồl lơh sa kă bro blơi phan geh lơh.

Kờñ tơnguh bơta pràn bơh kơnhoàl dê, gơs tiah tam tờm chi sa plai uă ngan den bè jŏ jòng kơnhoàl geh ală broă lơh geh cồng nhai lơi lah ờ ơ ồng?

Ồng Nguyễn Long Khánh: Tàm ală nam do, bơdìh mờ broă pơgồp bal mờ ală mpồl lơh broă gơrềng bal bơyai lơh bơto mờ tam jào broă lơh bè sền gàr sơnka, sơndră mờ tu, kòp, kơnhoàl kung lơh jăt ờ uă broă lơh, rơndăp broă lơh. Tàm nam 2018, kơnhoàl neh geh Bộ Khoa học Công nghệ kĭ rơndăp broă tơnguh bơtàu tòm chi geh sơnề jăt broă lơh geh tơl khà VietGap. Mờ lơh bơh nam 2019 tus jơh nam 2022.

Do là broă lơh, broă tam jào broă lơh nàng ai geh gùng dà ai làng bol in bơyai lơh, broă tam, di pal mờ jơnau kờñ bè ờ do ờ dă phan sa. Kung bè lơh gơs ală tiah lơh sa tơrgùm bal tơl bè khà geh bal mờ khà ai tŭ ală mpồl lơh sa kă bro kờñ uă bè khà geh nàng blơi mờ tăc mờ lơgar bơdìh.

Bơdìh hơ̆ tai, ală broă lơh tus do kơnhoàl kung gam lơh jăt broă tơnguh bơtàu kă bro điện tử, do là dùl tàm ală broă lơh tờm tàm tơngai tus nàng làng bol geh tìp mờ drà kă bro bơh tàm internet, kung bè rơcang jòi nàng gĭt broă kờñ bơh tiah kă bro, bơh tŭ hơ̆ geh rơcang lài pơgồp bal tăc phan, kă bro bal phan bơh cau blơi, cau tăc bal dê.

Ơi, dan ưn ngài ồng!

            Cau cih Hoàng Qui- Cau mblàng Lơ Mu K’Yến mờ Ndong Brawl