VOV4.K’ho- Tam tờm nha tu ròng tu ruồi brài gam là broă lơh sa pa tàm broă tam gơl rơndăp tăp sèng tờm chi tam, phan ròng bơh uă làng bol kơnhoàl Dăk Glong, càr Dăk Nông dê. Mờ trồ tiah mrềt niam, gơdờp ngan, ală mìr kơphê tam neh jŏ sơnam kra ràm gơ ai cồng nha dùl êt ngan neh geh làng bol tam gơl wơl nàng ai ù tam tờm nha tu drơng ai broă lơh ròng tu ruồi brài, lơh geh cồng nha lơh sa uă. Tờm nha tu là tờm chi tam neh cèng wơl priă jền uă ai uă hìu bơnhă tàm tiah do in. 

Ală nam rềp ndo, tờm kơphê tăc ờ yòm ngan, gơmù giă uă ngan, tiêu den bơtờp kòp lơh gơ chơ̆t jơh dùl ròt den tàng neh lơh priă jền lơh geh bơh hìu bơnhă bi Phạm Văn Hiệp dê ơm tàm thôn Dăk Lang, xã Quảng Khê gơtìp gơmù uă ngan. Tàm dùl dơ̆ lòt tus càr Lâm Dồng còp rwàng cau pròc mhàm bơh hìu bơnhă dê, bi gŏ broă tam tờm nha tu, ròng tu ruồi brài bơh uă hìu bơnhă làng bol tàm tiah do dê gơ ai cồng nha lơh sa uă. Bi Hiệp neh khin cha tam gơl dùl êt bă ù tam kơphê neh jŏ sơnam kra ràm nàng ai ù tam sơntìl nha tŭ căt uă ntê. Tơnơ̆ rlau 4 nhai sơngka sền gàr, sươn tờm nha tu bơh hìu bơnhă bi dê hòn dờng niam ngan mờ geh uă ngan nha mờ geh ală hìu bơnhă ròng tu dan blơi bal mờ giă blơi jơnhoa ngan. Gŏ geh cồng nha, bi Hiệp neh tam gơl rlau 1 lồ kơphê nàng ai ù tam tờm nha tu. Bi Hiệp pà gĭt, tam tờm nha tu ròng tu ruồi brài gơ ai priă jền uă rlau mờ ală tờm chi tam ndai. Bơh chờm, hìu bơnhă mìng lơh hìu ròng tu ơnàng pơgăp 50 thơk vuông lơm, tus tŭ do neh rề ơnàng lơh dờng hìu ròng tu gơguh tus mờr 250 thơk vuông.

Bi Phạm Văn Hiệp đơs: Lài do, añ tam kơphê gŏ priă jền lơh geh dùl êt ngan, di tŭ kơphê tăc gơmù giă uă ngan tai den tàng añ tam gơl jơh nàng tam tờm nha tu. Añ gŏ tam tờm nha tu do lơh geh priă uă rlau 2 dơ̆ pơndrờm mờ lơh kơphê. Bơh chờm añ ròng 2 hộp tu kòn, tus tŭ do añ neh ròng gơguh tus 20 hộp tu pah nhai. Añ gŏ tam tờm nha tu bàr pe nam do gơ niam đau sơl mờ gah ròng tu ruồi brài den là uă ngan. Tŭ do, tàm thôn geh nđờ jơ̆t hìu bơnhă khi lơh jăt bal.

Hìu ròng tu bơh hìu bơnhă bi Phạm Văn Hiệp dê

Ndrờm bè hơ̆ sơl, bơh ngai tam gơl tus broă tam tờm nha tu, ròng tu ruồi brài, pah nhai hìu bơnhă bi Hồ Thị Thảo ơm tàm thôn 8, xã Quảng Khê kung lơh geh priă jền rlau 33 tơlak đong sơl. Bi Thảo pà gĭt, tŭ do, hìu bơnhă bi neh tam gơl rlau 4 lồ ù tam kơphê, tờm chi sa plai nàng tam gơl wơl tam tờm nha tu. Tam kơphê, tiêu den lồi nam hơ̆ sồng gơ ai tơnhàu, ai tờm nha tu do den gơ ai priă jền sùm gùt nam, ngan là brài tu lơh gơlik geh kàr lơi ndrờm geh cau kă phan tus blơi jơh kàr hơ̆ tơn. Bi Hồ Thị Thảo chờ hờp yal: Añ neh geh tŭ tam tờm chi sa plai, tơnơ̆ hơ̆ lơh kơphê mơya kung gam gơlơh kờñ ngan sơl mờ tờm nha tu tài bơh ƀươn tam, ờ duh pal tă bơcri priă uă ir ờ. Añ gŏ tam tờm nha tu mhar geh wơl priă jền, tàm pơdar mhar mờ cau lơi kung gơtùi lơh jơh lơm. Ròng tu tàm do den lơh geh cồng nha ngan tài bơh trồ tiah mrềt niam, dờng ơning ơnàng. Añ kờp bal brài tu tăc geh 120 rbô đong dùl kĭ den mờ 4 lồ tờm nha tu bơh hìu bơnhă dê pah nam tơnơ̆ tŭ kờp jơh priă tă bơcri lơh den he geh priă cồng rlau 400 tơlak đong. Dilah làng bol kờñ tam tờm nha tu den khin cha lơh mờ ờ duh pal kơlôi rơcăng bè drà tăc ờ, tài bơh drà geh uă ngan cau blơi.

Tŭ do tàm xã Quảng Khê neh geh 157 hìu bơnhă tam gơl rlau 100 lồ ù tam tờm nha tu ròng tu ruồi brài. Tàm hơ̆, uă ngan là tàm thôn 8, thôn 7, thôn 3, thôn Dăk Lây mờ thôn Tân Tiến, tơl thôn làng bol tam kờp bal bơh 20 lồ tus 30 lồ. Bal mờ hơ̆, uă hìu bơnhă gam tam gơl ală bă ù ờ huan geh cồng nha nàng mìng tam tờm nha tu pik nha, tăc mờ ală hìu bơnhă ròng tu ruồi brài tàm ală tiah do in.

Sươn tờm nha tu bơh hìu bơnhă bi Hồ Thị Thảo dê (đah kiau)

Ồng Phạm Văn Duẩn- Chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã Quảng Khê pà gĭt, pơndrờm mờ ală tờm chi tam ndai, bè kơphê, tiêu, chi sa plai den priă tă bơcri bơh chờm tam tờm nha tu ròng tu ruồi brài ờ uă. Bal mờ hơ̆, ală phan ngui ai ròng tu in ƀươn, ờ kas priă, bơta chài, mờ chi sơntìl geh gah lơh broă sa sươn sre dong kờl den tàng lờih lờm ngan ai broă ròng tu in. Nàng làng bol lơh jŏ jòng mờ broă tam tờm nha tu, xã gam tàm tơrbŏ bal mờ ală mpồl lơh sa kă bro nàng bơcri priă bal blơi jơh phan bơna dong làng bol iang nùs lơh sa. Ồng Phạm Văn Duẩn- Chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã Quảng Khê, yal: Tàm 3 nam rềp ndo, tờm nha tu neh dong ai uă hìu bơnhă làng bol bơh xã Quảng Khê dê iang nùs bơtàu tơnguh lơh sa mờ geh uă hìu bơnhă neh brồ guh klàs bơh rƀah kơnờm bơh broă lơh sa pa bơh broă tam tờm nha tu ròng tu ruồi brài. Mờ bă ù mờr 14 rbô lồ ù geh is mờ mờr 10 rbô lồ ù drơng lơh broă sa sươn sre, xã gŏ geh broă bơtàu tơnguh ròng tờm nha tu ròng tu ruồi brài geh dong ai cau lơh broă sa in gơtùi bơtàu tơnguh lơh sa mờ ngui jơh geh mpồl cau lơh broă neh geh lài bơh ală hìu bơnhă dê. Mờ Anih tờm drơng broă bơta chài kơnhoàl dê kung neh dong kờl ai xã in uă ơdŭ bơto pơlam ală bơta gĭt wă ai làng bol tàm ù tiah xã dê in broă tam tờm nha tu ròng tu ruồi brài.

Broă tam gơl tờm jơu ròng tu tàm bă ù tam kơphe neh kra tàm xã Quảng Khê, kơnhoàl Dăk Glong, càr Dăk Nông neh gŏ cồng nha loh làng. Dơ̆ lùp ồng Mai Văn Tùng, Kuang atbồ phòng Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn kơnhoàl Dăk Glong bè ală tơngu me gơrềng bal tus mờ broă tam gơl phan tam do, gàr niam broă tăc ală phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre kơnhoàl dê geh lơh loh rơlao tai gùng dà broă lơh bơh kơnhoàl dê.

Ơ ồng, ồng gơtùi pà git ală tam gơl tàm broă tam gơl phan tam kơnhoàl Dăk Glong dê wèt tus broă tơnguh uă rơlao tai bơta kuơ bơh ală phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre kơnhoàl dê.

Ồng Mai Văn Tùng: Kơnhoàl Dăk Glong geh uă ù lơh kơphe geh tus di pơgăp 17 rơbô lồ. Tàm tơngai pa do, broă lơh kơphe ờ geh cồng nha, khà priă ờ ring niam den tàng kơnhoàl geh gùng dà tam gơl ờ uă bă ù tam kơphe neh kra, cồng nha tơnhào ờ uă tàm ờ uă bă ù ờ gơdờp nàng tam ờ uă tờm chi sa plai, tam tờm jơu ròng tu. Bơdìh hơ̆ tai, tàm ờ uă bă ù tam tiêu gơtìp chơ̆t kung geh tam gơl nàng tam tờm jơu mờ biăp, kơnuh, plai chi ờ jŏ tơngai neh geh mŭt tàm kàl tơnhào lài ngan kung geh uă đao priă sơl rơlao mờ lài do. Tŭ do, bă ù tam tờm jơu ròng tu tàm gùt kơnhoàl geh di pơgăp 353 lồ, tờm chi sa plai ală bơta di pơgăp 1 rơbô 800 lồ, bè cồng nha tơnhào bal mờ khà geh kung ring niam.

Broă ai ờ uă bơta phan tam pa geh cồng nha uă bè broă dong kờl kỹ thuật den phòng Nông nghiệp neh pơgồp bal mờ Sở Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn bal mờ ală chi cục neh dong kờl làng bol lơh broă sa rơwah sơntìl geh bơta niam, dơ̆ bàr là ngui khoa học kỹ thuật, dơ̆ 3 tai là bơ̆t bơtàu ờ uă broă lơh tơrlòng lài nàng bơh tŭ hơ̆ geh lơh uă rơlao. Bè bơta tờm tus tŭ do geh ờ uă bơta tờm chi sa plai, tờm jơu ròng tu, ờ uă phan tam ờ jŏ tơngai bè biăp, kơnuh, plai cih gơdờp ngan mờ bơta tàm ù tiah, trồ tiah tàm kơnhoàl Dăk Glong.

Ồng gơtùi pà git cồng nha tàm broă tam gơl phan tam tŭ do tàm kơnhoàl bè lơi?

Ồng Mai Văn Tùng: Tŭ do gơwèt mờ ờ uă broă lơh pa bè tam tờm jơu ròng tu, tam tờm sầu riêng ha là tam ờ uă phan tam ờ jŏ tơngai bè biăp, kơnuh, plai chi den cồng nha broă lơh sa tàm dùl bă ù dờng rơlao mờ tam kơphe geh bơh 4 tus 5 dơ̆. Do là bơta chờ ngan. Mờ gơwèt mờ ờ uă broă lơh bè tam tòm jơu ròng tu den tus tŭ do cồng nha broă lơh sa geh uă ngan, broă lơh jăt broă tam mờ tăc phan geh lơh ring niam.

Tờm jơu ròng tu den gơtùi tam tàm ờ uă bă ù dềt mờ di lah tam kơphe, tiêu geh priă ờ uă. Mờ tờm jơu ròng tu den làng bol gơtùi ngui jơh ală bă ù bơh ù tờ tơnao dà, ù jăt gah tơnao dà, ù nhàr ndrờm gơtùi ngui nàng tam bơrlŭ bal mờ ờ uă bơta phan tam ndai tŭ ờ hềt gơtìm ù. He gơtùi ngui nàng tơnguh bơtàu niam ngan.

Broă tơnguh bơtàu mhar ală bơta tờm chi sa plai, tờm jơu ròng tu lơh gơtìp kal ke bè lơi tàm broă dong kờl tăc phan geh lơh ai gah lơh sa suơn sre kơnhoàl in?

Ồng Mai Văn Tùng: Tàm tơngai pa do, mờ broă tơnguh bơtàu tam tờm chi sa plai ala ờ uă bă ù tam kơphe mờ tiêu geh niam ngan. Mơya, broă tơnguh bơtàu uă ir mờ tơnguh bơtàu ờ lơh jăt rơndăp broă geh ai, ờ jăt drà kă bro kờñ neh lơh gơtìp tus mờ broă kă bro phan geh lơh bơh tờm chi sa plai bè ƀơ gơtìp uă ngan kal ke. Mờ gùng dà anih lơh broă kơnhoàl lam sồr làng bol lơh broă sa pal tơnguh bơtàu di jăt mờ rơndăp broă neh geh ai, tơnguh bơtàu jăt broă pơgồp bal bơh ală mpồl lơh sa kă bro blơi lài phan geh lơh.

Tŭ he ai geh drà kă bro niam den he hơ̆ sồng bơyai lơh sa. Tàm hơ̆ uă ngan là tàm dơ̆ kòp gơtờp do, geh uă phan geh bơh bơh tờm chi sa plai neh gơtìp kòl, ờ geh tiah nàng tăc, lơh gơtìp uă kal ke tus mờ làng bol. Bè đah gah lơh broă sa tờm kơnhoàl dê den bol añ ai broă sơnrờp ngan là bơyai lơh sa jăt broă lơh sa suơn sre niam, lơh sa suơn sre kloh, geh bè hơ̆, tŭ phan làng bol geh lơh gơs den geh ƀuơn jòi drà kă bro mờ ƀuơn pơgồp bal mờ ală mpồl blơi phan geh lơh. Bol añ neh lơh ngan dong kờl làng bol bơ̆t bơtàu ờ uă broă lơh tơrlòng lài bè VietGap, ală khà niam bơh broă lơh sa suơn sre ndai nàng bơh tŭ hơ̆ geh tìp mờ ală drà kă bro niam rơlao mờ bơh tŭ hơ̆ geh ală mpồl lơh broă pơgồp bal kă bro kơl jăp rơlao.

Gah lơh sa suơn sre kơnhoàl neh geh ală broă dong kờl bè lơi gơwèt mờ làng bol tàm broă lơh sa?

Ồng Mai Văn Tùng: Broă tờm ngan gam là broă tăc phan geh lơh. Bè 1 bơta tờm bơh ờ uă phan geh lơh bè tŭ do tam tờm jơu ròng tu den neh geh ờ uă công ty, công ty do rơcang pơgồp bal mờ ală hợp tác xã tàm kơnhoàl nàng bơyai lơh broă sa di jăt mờ ală khà broă mờ công ty geh ai mờ bơh tŭ hơ̆ công ty hơ geh blơi lài phan geh lơh ai làng bol lơh broă sa in. Bè đah kơnhoàl gơwèt mờ anih lơh broă tờm, bol añ neh lơh ngan dong kờl làng bol lơh broă sa di jăt mờ gùng dà broă lơh sa suơn sre niam, lơh sa suơn sre kloh, dùl bơnah dong kờl làng bol lơh broă sa nàng lơh geh ală khà geh dờp, bơh tŭ hơ̆ jòi geh drà kă bro mờ lơh sa ring niam rơlao. Dùl bơta ndai tai kung dan mờ ală anih lơh broă dờng rơlao hòi jà bơcri priă nàng geh ală công ty, ală mpồl lơh sa kă bro dờng tus tàm kơnhoàl nàng dong kờl làng bol tàm broă lơh gơs phan mờ hơ geh blơi phan làng bol in. Mờ pơgồp bal mờ ală mpồl lơh sa kă bro di jăt mờ ală broă mờ mpồl lơh sa kă bro neh geh ai nàng geh broă pơgồp bal bơh broă lơh sa tus mờ broă lơh gơs phan ngui sa, blơi ală phan geh lơh làng bol in.

Ơi, dan ưn ngài ồng!

                                                                                                                                                       Cau cih Nguyễn Tuấn Anh- Cau mblàng Lơ Mu K’Yến mờ Ndong Brawl