VOV4.K’ho- Mờ kờp jơh bă ù mờr 97 rbô 200 lồ, kơphê là bơta phan lơh geh bơh lơh broă sa sươn sre tờm ngan bơh càr Gia Lai dê, cèng rê pah nam gĭt nđờ rhiang tơlak dolar bơh broă lơh tăc mờ lơgar ndai tàm uă nam do. Nàng kờñ pơn jăt tai gơguh tai priă jền bơh bơta phan kơphê dê, tŭ do, càr Gia Lai, cau lơh broă sa mờ mpồl lơh sa kă bro gam jơh nùs lơh gơlik kơphê jăt gùng dà tơnguh uă bơta niam bơh broă lơh gơlik kơphê jăt tơl ală jơnau sồr, lơh gơlik kơphê bơkah pơnrơ is.

Hìu bơnhă ồng Lê Quang Điền ơm tàm thôn Ia Mua, xã Bầu Cạn, kơnhoàl Cư Prông, càr Gia Lai geh 03 lồ kơphê, lơh bal mờ dùl mpồl lơh sa kă bro tăc mờ lơgar ndai, lơh sa jăt tơl jơnau sồr bơta niam 4C. Ồng Điền pà gĭt, lơh sa jăt tơl jơnau sồr do, ồng tam gơl bàr pe bơta sơnơm sền gàr phan tam bơh bàr pe bơta chế phẩm sinh học. Bulah là chế phẩm sinh học halà sơnơm hoá học, hìu bơnhă sùm lơh jăt ală broă bơto pơlam neh geh bơsram. Mìng is gơwèt mờ broă kơryan nhhơ̆t hòn lềng, ồng mìng ngui măy koh, măy crài lơm mờ ờ gŏ di là ngui sơnơm gơsơ̆t nhhơ̆t ờ. Broă lơh pa do dong tờm kơphê kis dờng niam ngan, ù sươn rài nsồp, tiah ơm kis geh lơh niam wơl; giă tăc kơphê 4C jơnhoa rlau  1 rbô đong dùl kĭ mờ priă tă lơh den gơmù wơl. Ồng Lê Quang Điền đơs là, lơh bal mờ mpồl lơh sa kă bro, lơh gơlik kơphê niam bơkah uă, cèng tus ai cau lơh broă sa in uă bơta kuơ. Ồng Lê Quang Điền pà gĭt: Làng bol bol añ siơ̆u siar uă bơta, bè bơta jak chài măy mok ờ hềt gĭt, ờ huan gĭt wă bè bơta jak chài lơh broă sa sươn sre. Bol añ kờñ lơh bal mờ ală công ty kơphê nàng lơh kơphê sàng goh, kơ̆ kơl jăp jŏ jòng, tơnguh geh giă tăc bro kơphê, lơh di jơnau kờñ bơh tàm rài kis dê. Bol añ geh bơtơl giă tơnguh tai, dùl tấn geh bơtơl bàr pe rhiang. Mờ tăc bơdìh den ờ geh, geh bơtơl bè hơ̆ den bol añ geh kơnòl geh phan bơna niam ngan rlau jơh lơh bal mờ công ty.

Bal mờ broă rề ơnàng tiah sùm tam kơphê jăt ală jơnau sồr tơl bơta niam dunia dê, Gia Lai kung sơnđờm tơrlòng bơta pràn mờ kơphê bơkah pơnrơ is geh priă jền uă. Jăt ồng Trần Xuân Khải- Phó Kuang ătbồ Chi cục drơng kơnòl broă Chi cục Tam phan mờ Sền gàr phan tam càr Gia Lai, yal, digơlan jơh gùt càr geh rề ơnàng bă ù pơgăp 2 rbô 300 lồ tus nam 2030. Tŭ do, càr Gia Lai neh geh 200 lồ kơphê Robusta bơkah pơnrơ is, bơh cau lơh broă sa dê tam mờ lơh gơlik geh is, phan bơna geh giă tăc jơnhoa tus bơh 3 tus 4 dơ̆ pơndrờm mờ kơphê bè ờs. Dilah lơh sir broă rơndăp lơh rề ơnàng bă ù tam uă kơphê bơkah pơnrơ is den bal mờ priă jền lơh geh, bơngă kơphê càr Gia Lai dê kung geh tơnguh tai sơl. Nàng lơh geh bơta hơ̆, ồng Trần Xuân Khải pà gĭt, càr gam tơrgùm lơh mờ lơh sir nàng ai lơh jăt ală broă bơto pơlam lơh gơlik.

Bal mờ broă tàm tơrbŏ đah mpồl lơh sa kă bro mờ ală tiah, bơh ală mpồl lơh broă bal, hợp tác xã nàng bơcri priă bơtàu tơnguh kơ̆ kơl jăp jŏ jòng tiah sùm tam kơphê bơkah pơnrơ is, Chi cục kung neh geh jơnau đơs sền swì sac rwah sơntìl kơphê gơcèng bơta pơnrơ is bơh Gia Lai dê nàng drơng ai jơnau kờñ rề ơnàng bă ù tam uă kơphê bơkah pơnrơ is bơh làng bol dê tàm càr. Mờ Chi cục kung dan mờ Cục Tam phan mờ Sền gàr phan tam gơwèt Bộ Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn kung bè ală anih cribơyai nàng gờñ ai lơh jăt ală broă pơlam lơh gơlik kơphê bơkah pơnrơ is tàm ù tiah càr dê.

Mờ kờp jơh bă ù mờr 97 rbô 200 lồ, Gia Lai là càr geh bă ù tam kơphê dờng dơ̆ 4 tàm gùt lơgar. Ồng Thái Như Hiệp- Kuang ătbồ Công ty Trách nhiệm Hữu hạn Một thành viên Vĩnh Hiệp, do là công ty tăc kơphê mờ lơgar ndai dờng ngan bơh càr Gia Lai dê pin dờn đơs là, broă lơh kơphê bơkah pơnrơ is mờ ală phan bơna kơphê geh sră cơng tàng dunia dê, là bơta gơn kơnờm nàng tơnguh bơngă kơphê Gia Lai dê. Mờ bơta nhhăp nhhar, jơh nùs bơcri priă mờ tam gơl pa bơh cau lơh broă sa dê, mpồl lơh sa kă bro dê, ală broă lơh do geh lơh geh di tơngai sồr tàm broă rơndăp lơh dê. Ồng Thái Như Hiệp, đơs: Kơphê Gia Lai krơi ngan mờ ală tiah ndai, cau lơh broă sa tam gơl mhar ngan mờ mpồl lơh broă bal sùm lơh jăt jơnau sồr bơh drà kă bro dê, dờp tam gơl nàng rơcăng bal mờ mpồl lơh sa kă bro nàng tam pà bal, lơh phan bơna kơphê bơh càr dê gơguh jơnhoa rlau tai, tơnguh bơngă dà lơgar Việt Nam dê bè kơphê. Hơ̆ là dùl tàm ală broă lơh jŏ jòng. Do là bơta ờ gơtùi hŭi kơnờm broă lơh ngan pơđơl pràn bơh gơnoar ătbồ càr, ală sở, ƀan, gah sơnah lơh broă dê neh dong kờl, sùm lòt bal mờ bol añ, dong cau lơh broă sa bơtàu tơnguh kơ̆ kơl jăp jŏ jòng sàng goh mờ tơlir.

Bè broă lơh ngan tơnguh bơtàu mờ tơnguh uă bơta kuơ ai gah lơh kơphe bơh càr Gia Lai dê, cau ai tơngit jơnau đơs do neh geh dơ̆ lùp ồng Lưu Trung Nghĩa, Kuang atbồ Sở Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn càr Gia Lai.

Ơ ồng, tŭ do, phan geh lơh bơh kơphe càr Gia Lai dê geh ală bơta kuơ lơi tàm broă tăc mờ lơgar bơdìh?

Ồng Lưu Trung Nghĩa: Gia Lai là dùl tàm ală càr geh khà ù bazan ơnàng, di pơgăp 97 rơbô lồ ù tam kơphe. Tàm hơ̆ geh mờr 40 rơbô lồ kơphe geh lơh jăt ală khà niam krơi is. Geh kơphe hữu cơ, GlobalGap, UTZ, 4C... Dơ̆ bàr là ù tiah pơrhê bazan nđiơm gơs niam. Trồ tiah càr Gia Lai dong kờl tờm kơphe pĭc plai sùm tàm lồi kàl mì, bồ kàl prang den tàng ờ gơtìp mìu, sùh iò, ờ gơtìp ồm. Gơwèt mờ kơphe Robusta den kơphe càr Gia Lai geh tơl niam di gơlan là lam lài lơgar Việt Nam. Dùl là kơphe tơnguh bơtàu tơnơ̆, den tàng sơntìl niam ngan, khà cafein niam ngan geh tam tàm càr Gia Lai dê.

Mùl màl, tơngai do, gah lơh kơphe tàm càr neh tơnguh bơtàu bè lơi di pal mờ broă kờñ bơh drà kă bro mờ lơgar bơdìh ơ ồng?

Ồng Lưu Trung Nghĩa: Ală nam do, gah lơh kơphe kung neh rơhời ai tơngŏ broă lơh dờng pràn tàm drà kă bro. Mờ 97 rơbô lồ, kơphe tờm, geh broă tus bal niam bơh làng bol bal mờ mpồl lơh sa kă bro blơi, lơh, coh, bŏ; mpồl lơh sa kă bro ngui mờ công nghệ lơh pa den tàng mờ kơphe Robusta kơphe càr Gia Lai geh pơnrơ ngan lơgar Việt Nam dê. Tus tŭ do, he neh lơh geh tus bơta ngăc ngar coh, bŏ, bơ̆t bơtàu khà măt kă bro, jơnau cih măt kă bro là bơta àng ngan bơh kơphe lơgar Việt Nam dê mờ ai geh ală jơi phan bơh công nghệ lơh geh jơi phan pa. Geh ală mpồl lơh sa kă bro ala măt bè Vĩnh Hiệp tăc kơphe sơnrờp ngan tus châu Âu bơh Hiệp định kă bro khăt gơboh Việt Nam mờ châu Âu (Hiệp định EVFTA).

Tŭ do, kòp Covid-19 gam gơtìp kal ke mờ lơh gơrềng ờ niam bè lơi tus mờ broă lơh, tăc kơphe mờ lơgar bơdìh càr dê ơ ồng?

Ồng Lưu Trung Nghĩa: Tàm tŭ phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre ndai gam gơmù khà priă, ha là gam gàr bè ờs khà priă den kơphe nam do gam geh blơi là geh tơngŏ gơguh di pơgăp 15%. Ală nam lài là tăc bơh 31 tus 32 rơbô đong tàm 1 kĭ. Nam nam do den gam tăc geh 40 rơbô đong tàm 1 kĭ. Tŭ do, tờm kơphe gam geh kuơ pơn drờm mờ ală phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre ndai. Dơ̆ bàr là broă lơh jăt broă lơh kơphe là prăp gàr rañ. Bol añ sơnđan là broă lơh rañ. Broă lơh rañ den di gơlan geh prăp phan tàm tơngai jŏ rơlao nàng he gơtùi sơrlèt mờ tơngai khà priă ờ kas. Ală mpồl lơh sa kă bro, tŭ gơtìp kòp Covid-19, tŭ tàm lơgar mờ dunia geh tăc phan ƀuơn, tŭ hơ̆ khà priă kơphe geh pơn jăt tai gơguh. Añ pin dờn là, kàl lơh kơphe tus do, mờ khà priă geh bè do den ƀuơn ngan ai làng bol lơh broă sa, ală hợp tác xã, mpồl lơh sa in.

Jăt ồng, tàm tơngai tus, kờñ dong kờl gơguh bơta kuơ bơh phan geh lơh, cau tam kơphe tàm càr Gia Lai pal tam gơl bơta lơi?

Ồng Lưu Trung Nghĩa: Tŭ do, geh ờ uă broă geh ai tơlik, dùl là he tam gơl bồ tơngoh kơlôi sơnơng tàm broă lơh kơphe geh bơta niam uă, bơta do geh ƀuơn ngan là bơh broă sơnka sền gàr, sih phơng tơmù, broă sơnka sền gàr khoa học, pĭc plai neh dum. Mìng is broă pĭc plai neh dum, di lah khà geh 90% plai dum geh pĭc den cau blơi geh rơlao 2 rơbô đong tàm 1 kĭ pơn ndrờm mờ pĭc plai gam lir, di lah dum rơlao 80% den uă rơlao 1 rơbô đong tàm 1 kĭ. Do là bơta ai tơngŏ bơta kuơ bơh broă lơh bal tàm broă kă bro bè hơ̆. Pin dờn là làng bol, cau lơh sa geh priă cồng.

Ơ ồng, tàm tơngai do, càr Gia Lai neh dong kờl bơta lơi bal mờ làng bol mờ mpồl lơh sa kă bro tơnguh bơtàu gah lơh kơphe bơh càr dê?

Ồng Lưu Trung Nghĩa: Tơngai do, mờ khà geh, bơta niam kơphe bè do, den tàng càr geh sền gròi ngan tus mờ broă lam sồr mpồl lơh sa kă bro bơcri priă, lam sồr làng bol lơh boă sa lơh bè lơi niam rơlao, lơh jăt jơnau kờñ uă rơlao bơh drà kă bro, pơgồp bal nàng tăc, lơh geh ală jơi phan geh bơta kuơ uă. Do là gùng dà broă lơh mờ càr Gia Lai gam lơh ngan lơh jăt. Mìng is bè ală rơndăp broă bơcri priă lơh, den càr Gia Lai kung geh sền gròi ngan tus mờ ală rơndăp broă bơcri priă dà lơgar càr, kơnhoàl, ală rơndăp broă bơh dà lơgar dê. Bol añ sền gròi bơcri priă ai broă lơh tàm tiah lơh kơphe in là gùng lòt tus tàm tiah lơh sa nàng broă pơn diang in geh niam; dơ̆ bàr là broă lơh bơtơ̆t rơbòng dà, dơ̆ pe là broă lơh hìu prăp gàr; hơ̆ sồng broă lơh ƀlàng is; broă lơh hìu pơr bơta bơta ngăc ngar bơh công nghệ geh niam ngan. Hơ̆ là broă bơcri priă ai tiah tam in là bè hơ̆.

Bơdìh hơ̆ tai, càr Gia Lai gam lam sồr ală mpồl lơh sa kă bro bè Vĩnh Hiệp ha là ală mpồl lơh sa kă bro ndai ai geh broă pơgồp bal mờ làng bol, bơh ală hợp tác xã, bơto sồr làng bol lơh kơphe kơl jăp. Bơh broă sơnka sền gàr, pĭc plai neh dum, lơh ing, tăc ai mpồl lơh sa kă bro in gơs broă pơgồp bal bè hơ̆ den hơ̆ là bơta tơngŏ bơh broă tơnguh bơtàu kơphe kơl jăp dê. Càr Gia Lai kung gam lơh ngan bal mờ Bộ Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn, Bộ Khoa học Công nghệ nàng bơ̆t bơtàu khà măt, anih lơh gơs ai kơphe càr Gia Lai in; mờ lơh jăt broă lơh sră nggal nàng gàr niam broă jòi gŏ anih lơh gơs phan nàng tus bal ală drà kă bro, tàm hơ̆ uă ngan là drà kă bro ală lơgar tơnguh bơtàu den bơta kuơ kơphe càr Gia Lai geh gơguh uă.

Ơi, dan ưn ngài ồng!

Cau cih Nguyễn Thảo- Cau mblàng Lơ Mu K’Yến mờ Ndong Brawl