VOV4.K’ho- Tài gơ rềng bơh kòp Covid-19, cau ròng sur gam gơtìp uă ngan kal ke. Tàm tŭ khà priă poac sur tàm drà kă bro kung gam jơnhua, ai priă sur tac bơh wàng ròng den lơyah ngan. Gah lơh broă geh gơnoar đơs lài, bơh tŭ do tus sa tềp bơhiàn yau, khà priă sur ờ huan gơguh tài bơh bơta pràn blơi poac sur tàm drà kă bro ờ uă. Den tàng, pal tơrmù ƀà broă blơi poac sur bơh lơgar ndai nàng tac khà poac sur tàm lơgar.

Khà priă sur ờ hềt lơh poac gơmù lơyah lơh uă cau ròng sur tàm càr Dăk Lăk gam gơ ơm tàm bơta sơlơ ròng den sơlơ hoàc huơr. Mò Thân Thiều Lệ Quyên ơm tàm thôn 5, xã Hòa Thuận, ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk geh wàng ròng rlau 1 rbô nơm sur pà git, dilah tơlik tac mờ khà priă tŭ do den mìng tơl priă ơpah cau lơh broă mờ tơm priă ngui ồs đèng. Ai dilah lời jŏ ờ tac den pah ngai digơlan gơtìp hoàc huơr tus git nđờ jơt tơlak đong: “Dơ̆ bơtờp kòp Covid-19 pa do jŏ jòng den tàng lơh gơbàn kal ke ai cau ròng phan in là dờng ngan. Tài anih blơi mờ pơndiang ờ gơtùi, bè ờs den ròng 5 nhai là neh gơtùi tac mơya dơ̆ ròng pa do neh mờr 7 nhai den tàng gơ rềng uă ngan tus priă jền lơh geh. Tàm 3 nhai hơ̆ pal tơm priă ơpah cau lơh broă, priă ồs đèng den tàng priă cồng ờ gam uă. Mờ khà priă sur hờ hềt lơh poac den gơmù, pơndrờm mờ sur ờ hềt lơh poac mờ priă blơi lơ̆ den cau ròng sur hoàc huơr uă ngan”.

Pơndrờm mờ ală nam lài, cau ròng sur  sùm rơ wah tơngai ròng wơl tàm tŭ do nàng tac dì tàm dơ̆ sa tềp bơhiàn yau. Bulah bè hơ̆, nam do, uă hìu bơnhă ròng gam sền sơ wì nền nòn ngan tŭ ròng wơl sur. Ồng Lê Văn Hoàn ơm tàm ƀòn Đăk Tro, xã Krông Nô, kơnhoàl Lăk, càr Dăk Lăk pà git, tơnơ̆ tŭ mpồl sur me 34 nơm gơtìp tơp pơrguc tài bơh kòp jê ndul gơ jroh sur châu Phi lơh gơbàn hoàc huơr rlau 1 tơmàn đong, ồng neh ƀồm sơnơm lơh kloh wàng ròng nàng tŭ ròng wơl ờ huan gơtìp hoàc huơr. Mơya tŭ do, khà priă sur ờ hềt lơh poac gam gơmù lơyah, khà priă blơi phan siam gơguh jơnhua den tàng pal ơm ing ờ hềt ròng tài dilah ròng den pơn jat tai gơtìp hoàc huơr: “Dùl ƀàu lơ̆ tŭ do pơndrờm mờ lài gơguh bơh 70 tus 100 rbô đong. Lài do sur mìng sa pơgap bơh 2 tơlak 500 rbô tus 3 tơlak đong priă lơ̆ den neh gơtùi tac, ai tŭ do sa tus 3 tơlak 700 rbô, 3 tơlak 800 rbô đong geh tŭ sur gam wơl pal sa tus 4 tơlak đong. Dùl nơm sur bè hìu añ ờ di sơntìl blơi gơtìp hoàc huơr bơh 1 tơlak 500 rbô tus 2 tơlak đong. Ròng wơl tàm tơngai tŭ do kal ke ngan mờ ờ jai, khà priă drà kă bro den lơyah ir, ờ sền gŏ geh bơta nàng he kơp kơnờm”.

Cau ròng sur gơtìp kal ke tài bơh khà priă tac gơmù lơyah

Tàm kơnhoàl Cư Mgar, càr Dăk Lăk, tàm 6 nhai do, kòp jê ndul gơ jroh sur châu Phi neh gơlik geh tàm 9 xã, thị trấn lơh 452 nơm sur gơbàn kòp pal tơp pơrguc. Ồng Nguyễn Quang Đức, kuang atbồ Trạm ròng phan mờ lơh sơnơm phan ròng kơnhoàl Cư Mgar đơs là, jơnau lơh broă ròng wơl sùrr lơyài là tài bơh sur sơntìl kal ke, ờ tơl sơnơm vaccine rơcang sơndră kòp jê ndul gơ jroh sur châu Phi mờ kuơmàng rlau là khà priă poac sur gam gơmù lơyah ir: “Bè broă ròng wơl sur den ală wàng ròng pal gàr tơl bơta. Tŭ blơi sur sơntìl nàng ròng den pal blơi tàm tiah ờdo ờdă kòp, geh anih lơh gơlik loh làng. Lài mờ tŭ ròng wơl den pal ròng tam cah is nàng gròi sền, bañ blơi sơntìl khat bè tac tàm drà kă bro. Dilah sur geh tềl tơnggŏ lơi den pal yal mơ mờ cau lơh sơnơm phan ròng kấp xã, thôn, ƀòn halà yal tơn anih lơh sơnơm phan ròng in. Tŭ blơi, tac den pal lam lơhbroă ƀồm sơnơm lơh kloh khuẩn, ngan là cau tac bro pơndiang phan ròng”.

Jat lòt sền drà kă bro, khà priă sur ờ hềt lơh poac tàm tiah tàm gùl lơgar mờ Tây Nguyên tam gơl tàm pơgap bơh 33 rbô tus 38 rbô đong dùl kĭ. Pơndrờm mờ bồ nam 2021, khà priă sur ờ hềt lơh poac tŭ tac gơmù bơh 70 tus 75 rbô đong dùl kŏĭ. Do là khà priă lơyah ngan rlau jơh tàm pơgap 4 nam do. Tơngai khà priă sur jơnhua ngan rlau jơh là pơgap 100 rbô đong dùl kĭ tàm nam 2019, den tŭ do neh gơmù tus 65%. Cau ròng sur ală tiah tơnơ̆ tŭ tac hoàc huơr den ờ bài ròng wơl, sang tĕ wàng ròng, tài bơh sơlơ ròng den sơlơ hoàc huơr.

Jat Tiến sĩ Phạm Công Thiếu, Kuang atbồ Viện ròng phan, gơ wèt Bộ Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn pà git, kòp Covid-19 neh gơ rềng uă ngan tus drà kă bro, khà blơi poac sur gơmù tài ală broă lơh tàm mpồl bơtiàn gơtìp ơm jơh, khà tac den geh uă tàm tŭ jơnau kờñ blơi den lơyah. Tiến sĩ Phạm Công Thiếu pà git, bơh tŭ do tus sa tềp bơhiàn yau, khà priă sur ờ huan gơguh, bulah mpồl sur tŭ do kung gam ờ hềt geh bè tơngai lài mờ kòp Covid-19, khà sur ờ hềt tus khà jơngkah. Khà priă poac sur gơmù lơyah tài jơnau kờñ blơi gơmù, tac ờ huan uă. Hìu ơm ơpah, hìu tac phan ñô sa, hìu bơsram, anih lơh sa mờ măi mok.. là ală anih blơi uă poac sur mơya ờ lơh broă tàm uă nhai do, den tàng jơnau kờñ blơi gơmù tus khà lơyah ngan rlau jơh. Tàm tơngai mờ khà blơi poac sur tàm drà kă bro gơmù lơyah, den tàng pal tơrmù ƀà broă blơi poac sur, poac iar bơh lơgar ndai nàng tac poac tàm lơgar.

Jat Bộ Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn pà git, ngui sa gơmù, lơh gah ròng phan gơtìp jơngkah mờr 30% khà phan lơh gơs. Nàng bơsong bơta jơngkah tàm tơngai tŭ do mờ nàng gàr tơl khà tac phan sa tàm tơngai lồi nam, Bộ Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn kung sồr ală mpồl lơh sa kă bro dờng blơi dờng bol in tàm khà uă ngan rlau jơh, prap tàm anih prap ơn tŭ khà priă gơmù lơyah ir. Bơta do dong rơcang lài dùl khà phan tac, mờ gam dong tơn jơh phan jơngkah tàm wàng ròng.

Cau mblàng K’Duẩn